Tôi sinh ra ở một bản Mường nhỏ của vùng núi xứ Thanh, nơi thuộc phần lưng chừng thượng nguồn con sông Mã huyền thoại. Con sông đã từng “gầm lên khúc độc hành” trong câu thơ kiêu hùng của nhà thơ Quang Dũng. Người Thanh tôi tự hào. Thương một dòng sông…
Đi xa, bốn mùa nhớ quê là bốn mùa nhớ sông. Nhớ Mã giang ngày lũ, dòng nước đục ngầu hùng vĩ trôi phăng phăng qua thác qua ghềnh, cuộn dồn, ôm ấp dưới đáy bao lớp phù sa đã chắt chiu, thai nghén từ mùa này sang mùa nọ, đem chia về muôn ngả cho từng bến bãi, ven sông, từng cánh đồng, mương máng.
Hết lũ sông lại dịu dàng trong xanh, soi bóng núi khoe mùa vàng. Sông bình yên mát lành làm nên những bến tắm cho gìa trẻ, gái trai làng bản tắm mát, đùa vui, trút rửa nhọc nhằn.
Người dân ven bờ Mã giang sống bao đời no ấm, bình yên nhờ ân huệ của dòng sông. Trước kia, nếu ai đó đã từng về miền Tây xứ Thanh vào mùa luồng thu hoạch, hẳn không ít lần bắt gặp những chiếc bè luồng xanh xanh nối đuôi nhau như rồng như rắn trên mặt sông.
Trên lưng bè luồng ấy còn cõng theo bao sản vật của núi rừng bồng bềnh, dập dìu về xuôi. Bè luồng đi, cơm trắng về thay dần cơm độn, áo ấm dần đủ ngày đông, nhà nhà thêm ngói đỏ. Bè luồng đi sách vở thơm tho bếp lửa, áo hoa tung tăng trường lớp. Cuộc sống ngừơi dân đôi bờ Mã giang cứ thế ấm áp, thanh bình, ngọt ngào như sông vậy.
Dân chài lưới sáng sáng, chiều chiều cưỡi những con thuyền độc mộc tư lự, thư thả quăng chài, buông lưới như tung hoa lên mặt sông, rồi lại kéo nhau về cùng cá tôm rộn ràng xóm chợ, đợi nhau về ngọt bữa cơm lành canh cá. Những bãi bờ ven sông mỗi năm một mùa nhận phù sa. Phù sa từ rừng làm cho lúa ngô trĩu hạt, làm cho dâu tằm xanh mướt. Những cọn nước to nhỏ tròn xoay như mặt trời miệt mài ngày đêm chia giọt ngọt ngào của sông vào ruộng rẫy.
Rồi một ngày trở về sau đằng đẵng cách xa, đem nhớ thương tôi rủ đôi ba người bạn đi một chuyến ngược thượng nguồn sông Mã ở Xứ Thanh. Mỗi đoạn qua sững sờ bước chân, ngỡ ngàng nhìn sông như chẳng còn hận ra tri kỷ, lòng tôi xa xót. Mã giang đang hấp hối đó chăng? dòng nước đã hanh heo, trơ trọi sỏi cát, có nơi cạn đến nửa dòng. Đá cuội khô bạc chết khát, đá tảng chơ chênh trồi lên như xương tàn.
Dòng nước đục ngầu, vấy bẩn rầu rĩ len lách trôi. Con sông sâu xanh hùng vĩ đâu rồi? Những chiếc cầu nối đôi bờ tả hữu đâu còn soi được bóng người với váy hoa, khăn piêu lấp lánh dưới dòng xanh. Trước đây, không cầu không bè người ta không thể đi lại hai mạn. Bây giờ có những khúc sông oằn oại phơi lòng, mặc cho chân trần lội ngang.
Vắng rồi những bến tắm rộn rã xôn xao chiều lành. Vắng rồi bóng thuyền độc mộc tư lự chài lưới. Luồng, nông sản, sơn vật đến mùa cũng đành nằm đợi những chuyến xe tải ầm ì, giá phí đắt đỏ của người dưới xuôi theo đường bộ lên chở về phố tỉnh.
Bảy nhà máy thủy điện đang thi công trên sông Mã, con số “bảy’ ấy chừng đang quá sức cho một khúc thượng nguồn thuộc xứ Thanh này. Mỗi con đập nhà máy thủy điện như một chiếc dây thòng lọng đang bóp xiết, chia cắt dòng chảy.
Dòng Mã đang bị bức tử, tan nát, chia lìa. Bờ bãi kiệt dần phù sa, đất khô cằn theo mùa hạn hán. Lúa, ngô, hạt lép hạt tròn phập phù mùa được mất, bãi dâu nhọc nhằn lên lá. Nhiều người dân ven sông đã phải đi di cư vùng đất mới, nơi không có bãi bờ, ruộng nương để trồng bông cơm, trái gạo. Thèm lắm những bữa ăn có con cá con cua…
Mã giang ơi, bao giờ mới lại được nghe sông gầm khúc tráng ca như câu thơ kiêu hùng ngày ấy. Thương một dòng sông. Ai đó chiều nay nghèn nghẹn hát: “luồng về xuôi thác ghềnh đưa bè trôi..”