Không biết sao tôi rất hay nghĩ về thế giới, về vũ trụ trước khi mình chào đời và sau khi mình chào lần nữa…

Trong vũ trụ ấy đã có bao nhiêu sự đổi thay, biến động giữa cái xao động rì rào của thời gian miên viễn; trong thế giới ấy, bao con người đã nối tiếp nhau sinh ra, lớn lên, già, rồi chết… Và bên cạnh hầu hết sự sinh diệt âm thầm trong vô danh, tôi vẫn còn biết tới những cái tên thông qua CÁI HỌ ĐỂ LẠI, dẫu chỉ một chùm nho của Aesop; câu chuyện về cuộc chiến thành Troy của Homer; mặt đất đẫm ánh trăng và lạnh hơi sương của Lí Bạch; làn khói sóng phút chiều hôm cùng niềm quê da diết của Thôi Hiệu; nàng Tiểu Thanh tài hoa bạc mệnh của Nguyễn Du; rồi công thức mang tên Pytagoras, học một lần mà đi theo tới cuối cuộc đời về mối liên hệ giữa ba cạnh tam giác vuông; Marie Curie với Poloni – nguyên tố hóa học đầu tiên bà phát hiện ra, mang tên đất nước Ba Lan thân yêu của bà…

Không chỉ trong những di tích phi vật thể, tôi đã được nhìn thấy khu lăng mộ cất giữ giấc ngủ êm đềm của các vua chúa thời Nguyễn (theo cách nói của một nhà văn xứ Huế). Sau khi đi qua khu lăng mộ khá “sặc sỡ” của vua Khải Định, khu lăng mộ hoa lá thơ mộng, lãng mạn của vua Tự Đức, tôi dừng lại rất lâu trước khuôn viên mênh mông của khu lăng mộ vua Minh Mạng, bị hấp dẫn kì lạ bởi sự thâm nghiêm, trang nhã tỏa ra từ kiến trúc, ao hồ, cỏ cây nơi đó, ngắm nhìn một dạng thái khác của sự sống đang trường tồn, hiện hữu trước mắt…

Hoặc gần đây, khi về thăm lại một ngôi chùa làng nhỏ bé, bình yên vô cùng trong kí ức tuổi thơ ở thị xã Sơn Tây, tôi bùi ngùi đi trên con đường lát gạch đỏ vuông vức, lấp loáng ánh sáng từ mặt đường phố Cầu Trì khá đông đúc dẫn vào tới sân chùa, tỏa ra các lối nhỏ…, mà kì lạ là tôi chỉ nhìn thấy hai sư cụ trụ trì cách đây hơn nửa thế kỉ, cụ già tóc đen, hiền hậu, thấp nhỏ, cụ trẻ tóc bạc trắng, cao lớn, hơi nghiêm hơn…, các cụ đã từng là những người thân yêu vô cùng của mấy bà cháu tôi, giờ cả hai cụ và bà tôi đều đã về cõi khác.

“Cõi khác”, hay “miền mây trắng”, hay “cõi hư vô”…, đó là những cách gọi khác nhau để chỉ một nơi mà thực tình tôi không hình dung nổi, và mấy ai trên đời này có thể hình dung nơi ấy ra sao, sáng hay tối, lặng lẽ, tịch mịch hay náo loạn, ồn ào, yên ả êm đềm hay lạnh lẽo đáng sợ…! Tôi chỉ hình dung phần nào thế giới thực sau khi một con người chào nó lần cuối – và không hết nỗi băn khoăn vì cái nghịch lí giản dị dành cho tất cả mọi sinh linh trên đời, không ngoại trừ ai, dẫu anh hùng hay kẻ đớn hèn, là vĩ nhân hay một kiếp vô danh…, họ sinh ra, lớn lên, học hành, yêu đương, làm lụng, vui buồn… rồi già đi, rồi tan biến, sự tan biến của hầu hết những kiếp người thường nhỏ bé tới mức không mảy may làm xao động mặt ao Đời phẳng lặng trong cái ồn ào, náo động, chảy trôi…, mặt trời vẫn mọc mỗi bình minh, những cuộc chiến phi lí, phi nhân vẫn diễn ra nơi này nơi khác trên bề mặt địa cầu bầm dập vết thương, những đứa trẻ vẫn mím môi tô tròn nét chữ, những lứa đôi vẫn khi yêu đương khi thù hận, khi nhạt tênh cả thù hận lẫn yêu đương… Trong lúc ấy, có những sinh linh từng sống, từng rất ồn ào hoặc lặng lẽ, từng rất tử tế hoặc tồi tệ…, đã vĩnh viễn thuộc về thế giới mà tôi luôn nghĩ là lạnh dầy bóng tối.

Cách đây mấy năm được share đoạn văn ngắn của Oscar Wilde: “Death must be so beautiful. To lie in the soft brow earth, with the grasses waving above one’s head, and listen to silence. To have no yesterday, and no tomorrow. To forget time, to forgive life, to be at peace”. Ngày ấy tôi đã thử dịch thành văn vần:

Phút cuối đẹp làm sao
trong đất mẹ êm đềm
cỏ rì rào êm ả
lặng yên nghe hư vô
Lòng không còn quá khứ
cũng chẳng có tương lai
thời gian như dừng lại
lãng quên và yên bình

Tôi đã nghĩ mãi về từ “death” xem nên dịch là “cái chết” hay “sự kết thúc”, hay “cái kết”, sau tôi chọn “phút cuối” – dù đọc lại cả câu nói của Oscar Wilde, không thấy có “phút cuối”, chỉ là một trạng thái êm đềm yên ả vô cùng khi con người hòa nhập với thinh không, được bao bọc trong đất mềm dịu dàng, được lắng nghe sóng cỏ rì rào, dạt dào đâu đó, nghe sự tịch mịch của cõi bất sinh bất diệt, vĩnh cửu vĩnh hằng. Trong sự hòa nhập ấy, con người thực sự trôi cùng dòng thời gian vô thủy vô chung, không có bắt đầu hay kết thúc, không còn kí ức hay mơ tưởng, không phân biệt khoảnh khắc hay vĩnh hằng, nhẹ lòng “cho hận thù vào lãng quên”, bao dung với đời, tha thứ cho mình, buông lơi trong bình yên vĩnh cửu ngọt ngào. Không thể phủ nhận câu văn của Oscar Wilde đã loang thấm vào góc khuất khá tăm tối trong tôi mỗi khi nghĩ về “phút cuối”, đem lại chút gì đó như sự an lành.

Nhưng tôi hiểu cái kết êm ả ấy chỉ dành cho những tấm lòng lương thiện, nhất là dành cho những ngọn lửa đã đốt cháy trọn vẹn tâm huyết, sức lực của mình trong dâng hiến, không muốn lay lắt, leo lét trong lụi tàn thảm hại, chủ động tắt lửa trong êm đềm! Như trường hợp của nữ sĩ Quỳnh Dao, tác giả của những cuốn sách thực ra tôi chưa hề đọc vì ngày ấy khi xem phim Hoàn Châu cách cách, tôi hiểu đó không thuộc tạng tôi yêu thích; tuy nhiên, mấy nay khi đọc về sự lựa chọn cách “tắt lửa” của bà, tôi thực sự xúc động!

Tôi bỗng nhớ tới câu chuyện về loài hoa anh đào của xứ sở Phù Tang, loài hoa rực rỡ thắm tươi tới phút cuối cùng, không cam tâm để người đời nhìn thấy sắc tàn héo vô dụng; không bám víu lắt lay, khi nhận thấy sự dâng hiến đã gần tới tột cùng thì thanh thản nương theo ngọn gió mà rời cành, lượn bay trong không gian, dâng tặng những kẻ hữu tình một vẻ đẹp cao thượng tuyệt diệu lúc lìa đời!