Phải lòng gánh cá biển ngang

Chẳng phải là những xe bán tải nhỏ kiểu xe chở đầy các mặt hàng từ hàng khô đến rau xanh, cá, thịt… Cũng chẳng phải những chiếc xe máy có đèo hai thùng to hai bên vừa chạy vừa kéo còi toe…toe… Lặng lẽ rảo từng bước trên những con đường quê, tấm áo bà ba thiệt sờn vai và cái nón cũng cời đi bạc phết, các dì, các mẹ Tam Hòa, Tam Tiến, Tam Quang, Tam Thanh… lần lữa với cái đòn gánh oằn đi trên vai bước từng bước dẻo dai qua các cung đường quen thuộc. Sợi dây nhợ đen gấp thành bốn tô gióng thay cho chiếc gióng mây ngày xưa, phía dưới là một chồng các cái mẹt nhỏ. Mỗi mẹt được sắp đều một lớp cá.

Cá rựa, cá sơn, cá liệt, cá kình… Những con cá mới bắt được còn tươi dong phô lớp vảy, lớp da sáng bóng óng ánh dưới nắng. Không có các loại cá to như cá ngừ, cá sòng… Đây là những loại cá nhỏ ngư dân đánh bắt gần bờ bằng giã. Cứ lưng đêm, những ngư dân chèo ghe ra biển ven bờ. Đó là những gia đình nghèo không sắm nổi thuyền lớn vươn khơi. Từ những con ghe nhỏ, giã lưới được thả xuống rồi hai hoặc ba ghe vây quanh kéo giã. Tờ mờ sáng, những ghe nhỏ đã qua một đêm lao động trở về. Cá được các mẹ, các dì gom lại, phân loại và sắp vào các mẹt. Cái đôi quang gánh lại kẽo kịt trên vai được các mẹ đưa đi qua hết các ngã đường quanh co tận xóm cát, xóm đồng dù nhỏ và xa tít.

Cá giã các dì không bán kí, không cân, cũng không đếm chục. Cái mẹt được đan bằng tre như chiếc tràng nhỏ mặc định là đơn vị đong. Cá lớn thì ít con lại, cá nhỏ nhiều con hơn. Một mẹt tùy loại cá mà giá tiền khác nhau. Cá sơn bảy nghìn, cá liệt bảy nghìn, cá kình mười nghìn, mười hai nghìn… Đặt gánh cá, các mẹt được bày ra la liệt xung quanh để người mua lựa chọn. Không có chuyện trả giá hơn thua vì người bán mặc nhiên chẳng bao giờ nói thách. Có chăng một hôm nào đó biển động, giá có nhỉnh lên đôi ngàn thì người mua chậc lưỡi, người bán cũng hiền từ khuyến mãi một nụ cười hiền lành trên gương mặt lấm tấm giọt mồ hôi.

Cái mẹt cá được sớt vào trong cái tô nhựa, cái rổ tre con con, cái thau nhôm bưng từ trong nhà ra, có đôi khi là miếng lá chuối xé vội bên bờ mương. Người bán vội chồng lại các mẹt không khi đã trao cá. Đôi đồng tiền lẻ được vuốt phẳng phiu từ đôi tay dè xẻn tảo tần trao đi một cách trân trọng. Đôi bàn tay người nhận cũng đen đúa, gầy guộc đưa ra đón một cách hàm ơn. Một đôi lần mẹt cá trao đi đổi về nải chuối, bị khoai lang được xắt mỏng phơi khô, có đôi khi là vài ký đậu phộng… miễn là thuận bán vừa mua. Xong đâu đấy cái quang gánh lại được mắc lên hai đầu của chiếc đòn gánh cũ màu cháo lòng và cong oằn như cái mạn thuyền rồng. Tiếng rao lại cất lên trong trẻo…Ai… cá hông….????

Gánh cá biển ngang trở thành nỗi thắt the nhớ của những người con ven biển miền Trung đầy cát, nắng và gió. Con cá biển ngang nhỏ bé, tươi roi rói phô những vảy bạc sáng lấp lánh đem vào nấu canh khế, kho nghệ vàng dẻo quánh đã đi cùng những người dân nơi đây qua bao mùa cơ khổ. Có mấy ai biết rằng những bước chân trên vạn trùng tổ quốc, có khi vươn khắp năm châu đều được nâng đỡ từ những bước chân khấp khểnh trên mọi cung đường quanh co của từng xóm làng nhỏ bé, đều được lớn lên từ những đôi tay tảo tần, từ đôi vai gầy guộc với đôi gánh cong oằn đi vì gánh cá biển ngang mỗi sớm mai trên miền đất thùy dương đầy thương và nhớ. Phải lòng gánh cá biển ngang…