Tôi yêu me đất, yêu màu tím nhẹ nhàng, man mác của hoa, gặp me đất tôi như nhìn thấy một góc vườn xưa, thấy lại những ngày tuổi thơ ở quê nhà, mà từ những năm nào mà tôi đã vô tình bỏ lại.
H oa me đất nở tím trong vườn nhà, một màu tím ngan ngát, dịu dàng gợi nhiều thương nhớ. Gọi là me đất hay chua me đất để phân biệt với loại me quả, kết chùm ở trên cao gắn với tuổi học trò, gắn với những kỷ niệm khó phai của những ngày còn cắp sách.
Tôi không biết me đất mọc lúc nào vì chúng đến lặng lẽ và đi cũng lặng lẽ, chỉ thấy sau những cơn mưa xuân bay bay nhẹ nhàng, trời ấm nồng và me đất bắt đầu mọc đầy trong các khu vườn, tạo thành từng vạt quanh các gốc cây hay men theo bờ rào. Me chua đất thích mát, nó mọc trong bóng râm dưới những tán cây lớn, nơi chỉ có vài đốm nắng lọt qua khe lá rơi lốm đốm xuống đất. Đất mát và ẩm là nơi cho me đất ngoi lên rất mạnh. Ở bờ ruộng, đôi khi ta cũng bắt gặp những bụi me chua đất phát triển rất tốt, lá xanh thắm, mượt mà.
Quan sát kỹ, ta thấy me đất có cọng dài nối liền với củ li ti nằm dưới lòng đất, phía trên có chiếc lá gồm ba chét hình tim chụm vào nhau mà ta nhiều khi cứ ngỡ là ba chiếc lá ở đầu ngọn, cũng vì có ba thìa lá nên me đất có nơi còn được gọi là cỏ ba lá. Cỏ ba lá trong chuyện tình yêu đẹp, là mong ước về sự may mắn, là khát khao hạnh phúc viên mãn tràn đầy.
Tôi thích nhất là bông me đất. Bông me đất khi mới nở như chiếc chuông nhỏ màu hồng bé tý, rồi xòe ra thành bông hoa xinh xắn nổi bật trên nền lá xanh lục dịu dàng. Màu tím hồng của bông nhìn rất quyến rũ, nó là thứ đồ hàng cho lũ con gái đi hết những ngày tuổi thơ của mình. Tôi nhớ mãi, ngày bé, tôi cùng các chị mình hái từng cụm hoa me đất để chơi nhiều trò, khi thì kết thành vòng hoa đội đầu, khi thì bó thành cụm nhỏ làm hoa cô dâu, khi thì ngắt nhỏ làm đồ hàng. Cả lũ hăng say mua bán với những đồng tiền là lá hái trong vườn cây. Ai cũng say mê trong phiên chợ giả của mình và quên hết thời gian, quên cả nắng trưa hay bóng chiều tàn rồi giật mình khi nghe tiếng gọi về ăn cơm í ới của bà và mẹ . Màu tím hồng của chua me đất ngày ấy như đọng mãi trong tâm hồn.
Hấp dẫn lũ trẻ còn là củ me đất! Củ me bé xíu, lột bỏ lớp vỏ nâu cùng đất, củ lộ ra trắng tinh ăn ngòn ngọt, giòn giòn rất thích. Tôi cũng không biết tôi đã ăn bao nhiêu củ me đất qua mỗi mùa, chỉ biết mình hay bị mắng vì môi và má lem nhem đất. Như tên gọi là me đất, me đất hiền, vị chua là loại lá nấu canh chua rất tốt.
Hợp nhất với me đất là nấu với cá tràu (cá lóc ). Giữa trưa nắng chang chang, con cá lóc được làm sạch, cắt lát vừa phải rồi ướp tiêu hành mắm muối vừa đủ, để một lúc cho thấm . Múc một muỗng mỡ nhỏ cho vào soon, phi hành cho thơm rồi đổ tô cá đã ướp vào, đảo nhẹ để cá khỏi nát, mùi cá um bốc lên thơm ngào ngạt, đổ ít nước vào đợi sôi, cho một lọn me nhỏ vào và duống xuống, thêm chút hành, ngò vào rồi múc ra tô . Những khứa cá trắng ngần hòa cùng lá me nấu chín, điểm chút hành ngò phía trên, nhìn rất thích mắt. Lấy muỗng mà thử một chút, vị ngọt của cá hòa vị chua của me, dìu dịu tan vào cổ họng.
Nhưng có lẽ, ở dải dất miền Trung, đầy nắng cháy, me chua đất rất hợp với khuyết (có nơi còn gọi là con ruốc). Mùa me đất lại trùng với mùa khuyết. Ngày nào trời nhiều sương mù, trưa càng nắng và khuyết ở chợ càng nhiều, me trong vườn cũng đã mọc dày.
Mấy O, mấy mẹ đi chợ về, bên cạnh rau, hành, mắm muối còn có một vài chén khuyết (ruốc). Con khuyết tươi, màu tim tím từa tựa màu me chua đất, được rửa sạch rồi cũng ướp tiêu hành mắm muối vừa đủ. Mẹ tôi xắt một chút thịt ba chỉ rán vàng cho ra mỡ, phi hành rồi cho chén khuyết vào, dùng đũa đảo đều, mùi khuyết chín thơm lan tỏa cả khuôn bếp, khuyết lúc nầy có thể múc ra ăn. Nhưng không, mẹ tôi lấy ấm nước đun sôi để bên chế vào, nước sôi nhào trong soon, cho lọn me vào rồi tắt bếp. Khuyết hòa với me tạo vị ngọt thanh.
Bữa cơm dọn ra có đĩa cá kho khô, chén ước mắm ớt, dĩa rau sống đặt cạnh tô canh me đất nấu khuyết, cái nắng miền Trung như tan loãng trong tô canh thanh dịu mà nồng nàn.
Canh me đất không chỉ ngon mà còn có có tác dụng tiêu nhiệt, lợi tiểu và thanh mát cơ thể. Me chua đất hoa vàng còn là vị thuốc ho cho trẻ con rất tốt. Những khi gió bấc về, trẻ bị ho, mẹ tôi lại lấy me chua đất hấp trên nồi cơm rồi gạn lấy nước mà cho uống, chỉ vài ba hôm là khỏi.
Canh me đất dân dã, bình dị nhưng nhiều khi còn là kỷ niệm, là nổi khát khao của ai đó. Tôi nhớ một lần, bác dâu trong họ tôi bị ốm nặng, bác không ăn được gì, người lờ đờ, bác chỉ thèm một chén canh me đất. Chị dâu con bác thương mẹ chồng đã tìm mua cho được me đất rồi nấu canh như bác thường kể, không biết do cảm trước tình thương của con dâu hay gặp lại vị canh mình thường ăn ngày còn trẻ mà bác chảy nước mắt, cầm tay con dâu rồi ra đi yên bình thanh thản, có lẽ bác đã gặp lại quê hương mình.
Me chua đất hiền, phát triển mạnh mẽ trong mùa me đất nhưng sau đó tàn lụi và biến mất lúc nào cũng chẳng ai hay, mặt đất lại lặng lẽ yên đằm. Đến mùa sau, me đất lại bật dậy, lốm đốm rồi phát triển hàng loạt cũng bất ngờ như khi lụi tàn, chúng sinh sôi nẩy nở và sống anh nhiên dưới những bóng râm, bên cạnh những cây mùi tàu và hoa cỏ khác.
Tôi yêu me đất, yêu màu tím nhẹ nhàng, man mác của hoa, gặp me đất tôi như nhìn thấy một góc vườn xưa, thấy lại những ngày tuổi thơ, ở quê nhà từ những năm nào mà tôi đã vô tình bỏ lại.