Có một ánh đèn luôn khiến tôi chập chờn miên man giấc ngủ. Có một ngọn sáng gầy guộc mỏng manh leo lét nhưng bền bỉ da diết mãi không nguôi. Từng câu chữ cứ nhảy múa thúc giục tôi. Lí do chỉ vì chúng muốn được nghe kể, được rong chơi, được ngụp lặn và được cháy cùng vầng sáng ấy. Tôi lưỡng lự phân vân. Chẳng lẽ cảm xúc của mình hẹp hòi thế sao. Khoan, đèn quê mà! Nhìn thấy chữ quê là tim như run rẩy, đắm đuối loạn nhịp và buông thả mất rồi. Tôi miệt mài nhơ nhớ…

Cái ngày tôi còn mếu máo buộc những chiếc răng lung lay vào sợi chỉ để nhổ bỏ đi thì đèn dầu đã có từ lâu lắm. Từ thời ông bà, bố mẹ và tổ tiên xa xưa hơn nữa. Không riêng gì nhà tôi mà cả xóm đều dùng đèn dầu để thắp mỗi khi trời tối. Tôi rất yêu cái bếp nhỏ nhà mình. Cái bếp chẳng thiếu củi lửa bao giờ. Con mèo khoang cũng vậy. Nó cứ ở lì bên kiềng tro ấm. Khi thì trụi hết cả râu lúc lại xém hẳn một mảng lông trên người mà vẫn lim dim gật gù cả ngày không muốn dậy. Lửa cháy liu diu. Bữa cơm chiều muộn bên bếp chẳng thấy lạnh lẽo bao giờ. Đôi ba món bày trong mâm thật gọn. Vẫn còn hẳn một khoảng rộng để đặt chiếc đèn vào. Mẹ xới cơm cho anh em tôi mà trìu mến: “Ăn đi các con, ăn nhiều vào đấy”. Tiếng xuỳ xụp của cơm chan canh rau, tiếng cà nén giòn tan không ngớt. Ngay cả bát muối lạc cũng lạo xạo lắc đều bị chọn hết những hạt to. Bố mẹ ăn chậm rãi vừa nhìn chúng tôi vừa bàn với nhau về thửa ruộng ngày mai sao cho đủ nước cấy. Còn anh em tôi tíu tít khoe nhau ai thắng trò chơi lúc chiều.

Chúng tôi ăn quên cả no. Vạt áo chật căng, cúc áo bung biêng xiêu vẹo, lại chơi trò đọ bụng xem “quả mít” ai to và chín hơn. Ngoài vườn, gió tung tăng trêu đùa khiến mấy tàu lá chuối cọ vào nhau lạo xạo. Đèn vẫn cháy, thỉnh thoảng còn vi vút ngân cao như nhảy múa cười đùa, như tán dương cuộc chuyện. Hai cái bóng nhỏ bé lọt thỏm trên bức vách. Hai chiếc bóng nữa cao hơn, đậm hơn cứ bao dung, khăng khít cận kề. Một ánh đèn giản dị sum suê. Những niềm vui ngọt ngào sai trĩu.

Có lẽ đèn thông tỏ nên cảm động cháy hết mình. Bao lần cạn dầu, đèn trơ cả bấc. Mẹ lấy chai dầu đổ thêm vào đèn rồi nút lá chuối khô cẩn thận cất đi. Mẹ quẹt que diêm châm, đèn cháy giòn giã như tiếng cười con trẻ. Đèn sáng vằng vặc hệt như trăng đêm rằm. Kệ anh làm toán, tôi ngồi chung chiếc bàn mà tập đọc, tập viết inh ỏi, chồm lên chồm xuống chạm cả vào đèn. Đèn cháy khét lẹt mấy sợi tóc mái của tôi. Kẻ làm anh thấy vậy cười khanh khách. Tôi ngúng nguẩy chạy sà vào lòng bố mà kẽo kẹt, ấm ức.

Ấy thế thôi, mai lại quên ngay ý mà. Mẹ buông màn đi ngủ. Chúng tôi leo nhanh chân lên giường sau một ngày dài mệt lả mà ngáp lim dim. Mẹ lấy đèn soi, hơ bắt từng con muỗi. Có những hôm xác muỗi nhiều chồng chất trên miệng đèn. Chú thạch sùng kiễng chân, mắt tròn nhìn tiếc nuối. Bố để chiếc đài pin cạnh đầu giường, tiếng được vặn nhỏ. Những điệu chèo da diết. Những câu chuyện cảnh giác vơi đầy. Thỉnh thoảng âm thanh bị rè, bố lại khẽ vỗ vào đài như một thói quen. Tôi thiếp đi tự lúc nào. Những lúc tỉnh giấc cọ quậy, mẹ lại xoa lưng, khẽ quạt. Từng sợi đêm như trùng lại đan thành chiếc võng vỗ về làn gió mơn man thăm thẳm. Tiếng dế đánh đu vào không gian như kéo dài thêm tĩnh mịch. Sương khuya sà xuống chải chuốt tắm gội cho cây lá trong vườn. Căn nhà chìm vào giấc ngủ. Trên chiếc bàn, đèn dầu vẫn cháy bập bùng khe khẽ. Cháy bằng cả niềm nhân từ và bình thản. Cháy vàng vọt, vặn vừa cả một giấc quê.

Tôi lớn hơn, điện cũng về làng. Niềm vui nhộn nhịp, tiếng cười bay cao. Quãng thời gian xưa cũ chưa đủ dài nhưng vừa đủ cho tôi gắn bó yêu mến và nhớ nhung chiếc đèn dầu. Ngày nay, đèn vẫn giữ vị trí riêng trong mỗi gia đình. Đèn toả sáng mỗi lần người ta cúp điện. Nhất là ngày lễ tết, đèn được đặt trang nghiêm trên ban thờ tổ tiên. Nơi chùa chiền linh thiêng bóng Phật, đèn thanh cao thoát tục diệu kì. Một quầng sáng thiêng liêng tràn trề ấm áp. Ánh của niềm vui, của tình thân, của quây quần sum họp.

Trong kí ức của sâu thẳm mỗi người dù là ai hay ở đâu và địa vị nào đi chăng nữa vẫn luôn có một nơi để nhớ để tìm về. Nơi ắp đầy những yêu thương. Nơi bao bọc ngày thơ bé. Từng lát cắt, từng hiển hiện, từng thân quen cứ dùng dằng không thôi nhung nhớ. Tôi muốn cẩn thận ki cóp và nhặt nhạnh giữ gìn mọi thứ để buộc chặt vào tâm hồn suốt dọc hành trình thời gian, để không có điều gì rơi rớt bỏ lại. Nơi ngực trái, đèn quê vẫn hằn in, sánh đọng một màu vàng lấp lánh. Những tháng ngày trong trẻo, những thổn thức vô bờ. Tất cả sẽ được lưu lại đến tận cùng của mai sau. Đèn quê – một khúc xạ tuyệt vời trong cảm xúc của riêng tôi. Nồng nàn đầy da diết.