“Sáng chớm lạnh
nghe lòng
mong ngóng rét
Em nhớ anh
như nét nắng ngày đông
Chút hơi ấm giữa gió đồng lạnh buốt.
Vệt mây buồn
ngắt xám
một dòng sông …”
Cây bàng già góc phố đã bắt đầu cởi trút không thương tiếc từng đợt lá đỏ ối và mỗi sớm mai nghe gờn gợn heo may se lạnh về trong gió, vậy là tôi biết nơi ấy một mùa đông đã lại về.
Nhiều năm qua như cánh chim trời neo đậu ở phương Nam xa xôi ấm áp, tôi thật ít có cơ hội được trở lại mà đắm mình trong cái rét ngọt ngào trên quê hương nữa. Nhớ về mùa đông là nhớ về một thủa xa lắm giờ chỉ còn là hoài niệm.
Tuổi thơ của tôi là những mùa đông đẫm chìm mưa dầm gió bấc, những sáng sớm đã phải cắp chậu quần áo đầy lên tới nách ra cầu sông trước cửa đình làng mà giặt. Trời lạnh, gió bấc thổi cả đêm kết váng đen cả mặt sông. Mười ngón tay tôi nhúng xuống nước cứ đỏ ửng lên nhức buốt.
Xa rồi mùa đông, những buổi học về chỉ kịp quăng cặp sách đã vội thò tay vào chăn moi lấy bát cơm mẹ ủ phần vẫn còn âm ấm. Xa rồi mùa đông, những ngày mưa phùn đường làng ngõ xóm đất bùn lầy lội, đi đâu cũng chân đất. Tôi nhớ hồi đó cả làng bốn mùa đều đi chân đất, tối đến mới rửa chân lên giường đi ngủ. Thế nên có phải đi đâu ra khỏi nhà là ngại vô cùng.
Xa rồi mùa đông, xa mẻ thóc nếp rang bỏng, xa mớ khoai mớ sắn nướng lên cùng bạn bè túm tụm mà cười mà phá với nhau, đời cứ nở bung thơm phức.
Quê tôi đồng chiêm trũng thuộc vùng ngoại ô phía tây thủ đô. Mùa đông, rau cỏ cằn cỗi xác xơ, bèo trong ao cho lợn cũng rạc hết, dọc khoai, rau muống ngoài bờ đê cũng không kịp ra ngọn. Những vạt rau muống trong gió bấc cứ lùn tịt xuống sát mặt đất, già cỗi khô cằn nhưng lại trổ đầy những bông hoa trắng hồng xinh xinh.
Chiều chiều tôi thường cắp cái rổ to tướng ra đồng hái rau vảy ốc, rau dừa về cho lợn. Thích nhất là lúc gặt mùa xong khi ấy cánh đồng để ải khô khốc, xám trơ chỉ còn gốc rạ và tha hồ chạy trên ruộng mà không bị thụt chân.
Tôi lang thang lấy rau khắp đồng trên đồng dưới. Trời khô hanh khiến rau dừa vảy ốc đều đỏ quạch, thỉnh thoảng vớ được vài ngọn dải non xanh bò lên từ cái hố chân trâu còn sền sệt bùn thì mừng lắm. Đôi khi tôi còn bắt được cả những chú rô ron hay săn sắt đuôi cờ xinh xắn trú ngụ dưới lớp bùn nhão làm tù binh về thả vào cái hộp nước nhỏ để nuôi.
Càng mừng hơn khi vớ được bụi chóc nào là lần theo rễ cái để moi bằng được củ của nó nằm sâu dưới bùn. Rồi rửa sạch giắt cạp quần lủng lẳng hí hửng tối về sẽ nướng. Tôi thích củ chóc nướng ăn bùi và thơm. Cứ thế mải mê lang thang để rồi chập tối tha được cái rổ rau về nhà thì cũng là lúc mặt mũi chân tay xám ngoét, đóng vảy nứt nẻ toang toác rỉ máu chẳng ra hồn người nữa.
Thế mà chiều nào tôi cũng thích ra đồng, nhất là những buổi không mưa. Có lẽ bởi tôi đã chán quá cảnh tù túng ngồi nhà quay tơ cho bà nên cảm thấy khung trời tự do ngoài đồng thật hấp dẫn lôi cuốn vô cùng. Nắng và gió nơi ấy thật hào phóng. Những vạt cỏ dại đầy hoa tí xíu thơm nồng ngai ngái ven đê. Những gò đất đồng bãi đầy tổ mối rồi hang cua đùn bụ… bao nhiêu là thứ mà tuổi thơ tôi muốn khám phá.
Tôi đứng lân la xem bọn chăn trâu mà thèm. Chúng đào đất đắp lò nhổ gốc rạ đốt thành đống dấm nghi ngút khói để vừa sưởi ấm vừa nướng châu chấu, nướng ốc nướng khoai chia nhau ăn. Tự do và phiêu lãng như những kẻ mục đồng tôi từng thấy trong những sách vở. Chúng chỉ việc rong chơi và thả hồn miên man khắp không gian đồng cỏ bao la.
Mùa đông mưa phùn giá buốt mà không nhớ những ngày đi học thì thật thiếu sót lắm. Trường tôi cách làng một cánh đồng. Ngay từ khi lớp một tôi đã phải tự đến trường. Sáng sớm nghe mẹ gọi dậy ăn cơm đi học là cứ muốn cuộn tròn lại rúc lặng trong chăn ấm. Nhớ những buổi sáng mưa rét tái tê cả bọn dắt díu nhau băng tắt cánh đồng làng để lên trường mà răng cứ lập cập va vào nhau như gảy đàn.
Đường đồng đôi lúc phải lội qua cửa xẻ sâu, có khi tới cả bẹn non bẹn già cũng mặc kệ. Cả lũ dép xách tay, quần xắn được đến đâu thì cứ xắn, chân dò dẫm từng bước có những đoạn đường trơn tuột vì không cỏ mọc. Cái thứ đất thịt nâu đỏ gặp mưa phùn nó chỉ nhão ra được một lớp mỏng bên trên thành bùn trơn như mỡ lợn tráng lên lớp đất vẫn rắn chắc bên dưới. Gì chứ ngày nào chẳng có đứa vồ ếch. Có sao đâu. Tự ngồi dậy mà ra rìa con mương gột đỡ bùn rồi lại đi, ai thấy ai cười mặc kệ. Đúng đến cổng trường cả lũ mới rửa chân xỏ dép để vào lớp.
Trường làng đã gian nan như vậy nói chi ra trường huyện xa cả chục cây số và băng qua mấy cánh đồng. Nhiều khi mưa rét ra được đến trường thì chân tay mặt mũi đã tê cứng tím tái hết. Sờ tay lên mặt mình không còn thấy cảm giác gì nữa, cứ như đã chết lâm sàng cái lớp ngoài rồi ý. Đâu chỉ có thế, nhiều lần đường trơn làm tôi còn bị ngã xe xuống bùn xấu hổ với lũ bạn không biết chui vào đâu cho hết.
Mùa đông năm ấy mưa sụt sùi cả tháng không dứt. Mở mắt ra đã thấy mưa, đêm ngủ nhắm mắt rồi vẫn mưa. Mưa dai dẳng khiến mọi thứ trở nên bèo nhèo, nhớp nháp đến phát ớn. Sáng hôm đó tôi cùng lũ bạn gái đạp xe đến trường, phải băng qua một đoạn đường mương trên cánh đồng mới ra được đường lớn. Con mương mùa này chỉ sâm sấp một ít nước nổi váng đen kít trên mặt bùn. Mặt đường lầy lội, chỗ nào cỏ mọc thì chớ còn thì trơn tuột như đổ mỡ.
Chẳng hiểu cao hứng gì mà đang đi tôi từ trên bờ cao tới gần hai mét mà lao thẳng xuống lòng mương..Đến giờ tôi vẫn nhớ cảm giác hoảng loạn của mình khi ấy, giống như có một cái gì đó bất chợt nổ tung trong lồng ngực vậy. Nó tựa cảm giác ta bỗng trượt chân thụt xuống hố sâu rồi bừng tỉnh giấc mơ mà đôi khi ta vẫn gặp trong những giấc ngủ châp chờn. Lũ bạn chỉ kịp nghe thất thanh: “Ối…ối…ối”…đã thấy tôi lọt thỏm, ngọt lịm dưới lòng bùn. Mùa lặng lẽ sang.
Có một ngày mùa đông không mưa chỉ có bấc hanh khô thổi ù ù. Cả bọn năm đứa rủ nhau đạp xe ngược gió vượt hơn 30 cây số lên Hà nội mua quà tặng cho thầy giáo ốm. Chỉ là cái cớ thôi còn chẳng qua là máu phiêu lưu muốn lập thành tích của lũ dở hơi ý mà. Lúc khởi hành thì tinh thần lên cao lắm mặc kệ gió bấc chui vào mũi và quấn vào cổ khô rát. Gần trưa lên tới thủ đô, đứa nào đứa nấy cũng đã nhọc lắm nhưng vẫn tươi cười. Quanh quẩn ở nhà người quen một lúc rồi dắt nhau lang thang dạo phố mua quà.
Chao ôi mua được vài gói bánh với hai quả xoài nó to như cái đầu gối gập giời ạ. Hí hửng cứ ngỡ to là quý là ngon lắm. Giờ nghĩ lại thấy đó chẳng qua là giống xoài tượng hay Đài loan gì đấy. Nó to thật nhưng không ngon lắm mà cũng không phải quý hiếm gì. Đúng là lũ dở hơi. Xong việc rồi nghĩ đến chặng về mà kinh hãi. Tuy là xuôi gió đấy nhưng còn đâu năng lượng để mà hăng hái như lượt đi. Đúng chiều xòa tối mới lết về được đến sân trường thì mấy con giời nhuồi nhuội lăn ra bãi cỏ.
Mùa đông ấy cách đây đã ba mươi năm, giờ nhớ lại cứ như chuyện cổ tích. Và cũng đã gần ba mươi năm trước vào một đêm cuối năm gió mùa đông bấc đem theo mưa rét trở về. Trên căn gác nhỏ về khuya có hai kẻ đang yêu và cây cả ghi ta thùng để anh chơi những bản tình ca lãng mạn mà chúng tôi rất thích. Tôi khe khẽ hát theo, chỉ thế thôi chứ không dám nhìn vào mắt anh. Dù biết sáng mai đã là chia xa, ngày anh hết phép phải trở lại đơn vị. Mặc ngoài kia mưa lạnh gió lùa, chẳng hiểu sao khi ấy thiên thời địa lợi, cả vũ trụ trong tầm tay mà sao lại e dè ngập ngừng đến thế . Để rồi bao năm sau vẫn mãi thương, mãi tiếc bản tình ca dang dở. Xa rồi…mùa đông.
