Và để khi tấm lá sen, lá khoai nước được lật lên, trong chiếc rổ tre cũ kĩ, thân hình những con tép gạo vẫn trong veo, nhìn rõ từng đốm trứng màu xanh rêu, bật lên long bong, tí tách…
Thỉnh thoảng, trên phố tôi vẫn bắt gặp vài ba người phụ nữ đi xe đạp, đội nón, áo quần ướt át, đằng sau xe chằng buộc một cái rổ và một mớ vó kéo tép còn sũng nước.
Họ đạp xe về chợ, dáng lưng cong cong vội vã. Phải nhanh để kịp cho mớ tép trong chiếc rổ kia còn tươi, long bong nhảy dưới chiếc lá sen, lá khoai nước phủ hờ. Tép tươi, thân còn trong veo, nhìn rõ cả những đốm trứng xanh đen dưới bụng.
Nghề kéo vó tép bây giờ chỉ còn lại ở một số ít vùng quê có đồng trũng nước. Thuốc diệt cỏ cho lúa nhưng diệt trừ cả cá tép, thành ra món tép gạo trở thành món hiếm trong bữa ăn của cả những mâm cơm nhà quê.
Tình cờ nhìn rá tép tươi long bong giữa chợ hay bắt gặp ở cánh đồng dưới chân núi những chiếc gọng vó khum khum, ai đã đi qua tuổi thơ khốn khó ở quê sẽ thấy vui mừng vô hạn. Người ta như thấy lại cả tuổi thơ xa vắng của mình. Khoảng ba chục năm về trước, trên mâm cơm đạm bạc nhà quê, hầu như món ăn chỉ là kiếm từ đồng ruộng. Cá kho, canh cua, tép rang… đủ nuôi những đứa trẻ lớn lên khỏe mạnh.
Cá được bắt từ mương ngòi tát cạn; cua móc trong “mà” nhưng tép muốn tươi, muốn ngon dứt khoát phải được “cất” từ dưới nước. Đi cất vó, phải đi từ sáng sớm vì lúc đó trời còn mát, tép ra ăn rong rêu. Mặt trời lên, nước nóng có thể luộc chín thân hình yếu ớt của một con tép gạo nên chúng lùi về ẩn mình trong bóng mát của cây cỏ ven bờ ruộng hoặc lặn sâu xuống đáy nước.
Trên đời, thực ra mọi sinh linh đều dễ đánh bẫy nhất là lúc đi kiếm ăn. Con tép gạo với cái chân bé xíu bơi chậm chạp trong nước nhưng khi “đánh hơi” được thức ăn từ mùi thơm quyến rũ của cám thính liền đua nhau bơi vào trong vó. Để giam chân được đám này lâu hơn, dụ thêm được nhiều con khác, người ta dùng thêm một loại hồ nấu từ bột gạo hoặc từ củ khoai tây, miết kĩ vào một miếng vải phin khâu trong chiếc vó bằng vải màn. Áng chừng thời gian đủ cho đám tép dại mắc bẫy, người kéo vó lần lượt đi cất lên từng cái một, trút nhẹ nhàng từng con tép còn tươi roi rói vào trong rổ.
Ảnh: Cao Kỳ Nhân
Tép là thứ đồ ăn dân giã nhưng nếu biết chế biến cũng trở thành một món ăn thú vị. Khác với tép riu sống nhiều ở vùng chiêm trũng nhiều rong rêu, chủ yếu để làm món mắm tép đặc biệt, tép gạo được chế biến tươi sống cho bữa ăn giản dị ngày nóng. Có thể rang tép với mỡ nước có phi thơm hành khô thái nhỏ, ăn vừa bùi vừa ròn. Cũng có thể xào tép với khế chua để ăn đỡ ngán.
Hôm nào, bà nội trợ bận rộn không kịp làm cua, có thể giã một nắm tép tươi nấu với rau đay mồng tơi cũng có được một bát canh ngọt lành cho trưa hè nóng nực. (Đã có bà nội trợ khéo léo tìm ra được đến 32 cách chế biến với món nguyên liệu đơn giản đó)
Buổi sáng mùa hè, bắt gặp trên phố những người đàn bà chở theo vó kéo tép, có thể gọi giật lại đòi mua trước hoặc lặng lẽ đi theo họ. Kiên nhẫn một chút để rút ngắn thời gian đến chợ của những người đàn bà lưng đã cong cong. Và để khi tấm lá sen, lá khoai nước được lật lên, trong chiếc rổ tre cũ kĩ, thân hình những con tép gạo vẫn trong veo, nhìn rõ từng đốm trứng màu xanh rêu, bật lên long bong, tí tách…
