Sau mấy đợt nắng như đổ lửa, trời hầm hập làm mưa, những trận mưa giông ầm ào. Rồi như được đà, hay người gác trạm nhà trời ngủ quên mà mưa tuôn xối xả. Cây cối mởn xanh tươi tốt, những vệt nẻ ngoài đồng khô hạn lại được dịp uống no nê thỏa thuê cơn khát. Hôm mẹ xúc mấy ang nếp bầu cất kỹ trong thùng phuy ra, bảo đi xay về nấu xôi nấu chè cúng tết Đoan ngọ. Còn dư ra mấy lon, mẹ bọc kỹ trong ba lần ni lông, bảo để dành mai mốt nấu cháo đường.
“Mai mốt” của mẹ là mấy đận nông nhàn hiếm hoi, khi lúa đã vững chân dưới đồng, thôi tỉa mạ, chưa làm cỏ. Mẹ lên chợ mua được bát đường đen, về giấu kỹ dưới thạp gạo. Đứa nào xúc gạo nấu cơm mà phát hiện ra vật lạ dưới mớ gạo trắng đục thì thế nào cũng bới lên xem cho bằng được. Khẽ khọt bẻ một tai đường, cho tỏm vào miệng. Vị ngọt giòn tan ra, chảy vào vòm họng, thơm lừng mùi mía. Rồi đứa nọ đứa kia thi nhau thăm viếng, vặt hết tai đường quanh miệng bát thì đưa răng cắn. Bát đường nham nhở vết răng. Mẹ loa oai oái, hỏi tội từng đứa nhưng cấm đứa nào nhận, cứ chối đay đảy.
Mẹ chặt một tàu lá chuối, để tấm thớt gỗ đen sì lên trên, rồi lấy ra con rựa. Mẹ kê đòn ngồi, cả bọn xúm xuýt vây quanh chờ đợi. Hễ miếng đường nào đi lạc khỏi địa phận lá chuối thì coi như được toàn quyền sử dụng. Bé út nhỏ nhất, tay không kịp nhanh nhẹn nên chỉ lượm được những vỉ dăm bé tẹo. Bỏ vào miệng nhai chóp chép thèm thuồng. Cả bọn nhìn theo mớ đường được cho tụt vào nồi, rồi rời đi trong sự tiếc rẻ. Mẹ giữ lại một cục bự, chờ mấy đứa lớn đi hết mới dúi vào tay út. Mắt út sáng bừng hạnh phúc.
Nếp sau khi chao qua cho sạch bụi bẩn, mẹ bắt nồi nước ấm rồi đổ nếp vào nấu nhuyễn. Mẹ nấu nước đường riêng lọc sạch bụi bẩn và đất cát, rồi cho cả vào nồi cháo nếp đang sôi ùng ục. Mẹ dụm bớt củi, chỉ để than hồng rừng rực. Mùi gạo nếp quyện vào mùi mía đường, khói bay nghi ngút.
Mẹ ra sau hè bẻ bụi gừng già, chà rửa sạch sẽ rồi cắt lát, đập dập cho vào nồi cháo. Lại thêm một tí tẹo muối cho thêm phần đậm đà. Không biết bí quyết đó mẹ lấy từ đâu, nhưng hễ nấu chè gì cũng thấy mẹ cho tí muối. Nghe đâu xưa mẹ được ngoại chỉ dạy chu đáo, nên nội trợ đảm đang mà chuyện ruộng đồng cũng nhanh nhẹn tháo vát.
Mùi thơm quyến rũ đó lan ra tận đầu ngõ. Cả bọn chạy vội vào bếp ngó nghiêng. Mẹ giục ra ngoài chơi, nào nguội mẹ gọi. Trời lại đổ cơn giông, sấm rạch ngang dọc. Những đôi chân vội vã gom mớ áo quần đang phất phơ. Nhúm củi khô đã nằm gọn trong chái bếp. Lũ gà cũng kịp nấp sau chuồng heo nhặt mấy hạt cơm thừa. Bầy bò đã vào chuồng đứng nhai rơm, chân đá ruồi phành phạch.
Tôi thích những xâu châu chấu mẹ mang về hôm nào gặt trúng đám ruộng khô. Hoặc những quả trứng be bé với chiếc tổ con con xinh xắn. Tôi thích những chú chim non mẹ nhặt được nơi gốc rạ. Những chiếc mỏ xinh xinh, vài sợi lông mới nhú, đôi cánh củn cỡn. Đôi chân yếu ớt chập choạng. Tôi mê mải bón cơm bón nước. Tôi hạnh phúc vỡ oà khi chúng đủ lông.
Cháo mẹ đã múc sẵn, chờ nguội. Mỗi người bê một lưng bát. Lớp màng gạo sánh mịn vàng hườm, vài sợi gừng làm điểm nhấn. Đưa tay múc nhẹ một muỗng, cho vào miệng. Vị thơm nồng từ gừng, vị béo của nếp bầu, vị ngọt của mía đường, có cả vị khói bếp hanh hao.
Hôm rày mẹ cứ hoài niệm, nhắc chuyện xửa chuyện xưa. Có câu chuyện thơm mùi nắng mới, có câu chuyện đượm sánh nỗi buồn. Có câu chuyện lung linh giấc mơ đêm trăng huyền bí. Rồi nhắc chuyện hồi mẹ đi cấy lấy công, có cô nọ, vì vụng về hay sơ ý, nấu cháo đường mà cho cả ớt tỏi.
Ngoại bảo, là con gái, ít nhất cũng tề gia nội trợ. Cứ đảm đang nết na là ăn điểm, dung mạo con người phụ thuộc vào nhân cách nữa. Mẹ không dạy nhiều, chỉ tự học mà lớn, khoai sắn mà lớn, vấp ngã mà trưởng thành. Thời gian của mẹ chỉ dành cho đám cỏ chỉ, hàn the, cho mớ rau lợn, cho cả những đêm trằn trọc áo cơm nhọc nhằn.
Anh em tôi cũng từ đôi tay gầy của mẹ mà nên người dẫu chẳng được ông nọ bà kia, dẫu dặm trường sương gió. Nhưng tình cảm gia đình lúc nào cũng đượm nồng như bát cháo đường ngày mưa năm nào mẹ nấu, ngọt ngào ấm áp mà đong đầy yêu thương. Khi cuộc sống đã tạm đủ đầy, người ta lại muốn quay về những hoài niệm đẹp đẽ, chỉ để nhắc nhớ đoạn đường đã từng đi qua cùng nhau. Có cái cay nồng đắng chát, thì cũng không thiếu ngọt bùi. Như bát cháo đường ngày mưa luôn ướm mùi khói bếp.
