Thu về, gió hanh hanh nhẹ lướt trên đầm sen. Những đóa sen nở muộn cố mở tròn cánh để hòa vào sự thanh mát mùa thu chút hương tàn. Lá sen già xuộm màu trong nắng thu vàng như mật, trong gió heo may mơn man, trước khi khô lụi, vẫn cố dâng đời chút hương vị còn lại của mình trong những món quà ý vị tình quê.
Người ta thường cắt lá sen về để bọc cốm, bọc gà hay để sắc nước uống. Nhưng tôi lại yêu tha thiết một món dân dã quê mùa, là xôi đỗ đen ấp trong lá sen già. Ấy là món ăn mà biết bao lần mẹ đã từng gói ghém để tôi mang đi làm quà cho lũ bạn cùng phòng thời sinh viên.
Những người bạn học xa nhà, cuối tuần ở lại kí túc xá, chiều chủ nhật hay mong ngóng bạn mình trở lại trường mang theo món quà quê giản dị ấy. Vị thơm của nếp, vị bùi của đỗ đen hòa quyện trong vị nồng nàn ngai ngái của lá sen già bỗng trở thành một hương vị đặc biệt, chúng tôi gọi đó là hương vị của thanh xuân…
Mẹ ngâm gạo nếp từ sáng sớm. Đỗ đen được luộc trước chừng nửa tiếng. Nước luộc đỗ ấy mẹ chắt vào ấm uống dần thay nước trà. Đỗ và gạo trộn chung thêm chút muối, chút mỡ gà rồi mang đồ trên chõ.
Khi hơi chõ thoang thoảng thơm là lúc hạt gạo căng mọng, hạt đỗ đã chín mềm. Mẹ chọn loại đỗ đen ruột xanh vì nó có vị bùi và thơm hơn. Hạt đỗ chín chỉ he hé chứ không bở nát, mùi vị cũng không bị ngái như đỗ đen ruột trắng. Xới xôi ra mâm cho nguội bớt, mẹ trải những tấm lá sen già đã lau sạch rồi cho xôi vào đùm lại.
Mẹ bảo phải đùm lúc xôi còn ấm để hương vị ngai ngái mà thanh mát của lá sen sẽ ngấm vào trong từng hạt gạo. Bàn tay mẹ nhẹ nhàng gói ghém sao cho đùm xôi tròn như cái đĩa, gọn gàng như người ta gói thang thuốc bắc, lại cẩn trọng như đám sinh viên chúng tôi gói quà sinh nhật tặng bạn thân.
Đùm xôi được cất dưới đáy ba lô theo tôi xuống trường. Đạp xe quãng đường ba mươi cây số, cái cảm giác âm ấm mềm mềm ấy khiến tôi thấy lâng lâng, như là một chút yên tâm, lại như niềm hãnh diện. Sự ấm áp thú vị ấy tôi không sao diễn tả được thành lời.
Chỉ sau này khi có chồng, có con, đôi khi tôi chợt hồi tưởng lại cái cảm giác ấy mà ví von rằng: ấm như một vòng ôm. Thanh xuân của tôi điềm nhiên tận hưởng những vòng ôm ấy của mẹ. Thi thoảng mới giật mình nhận ra sự vô tâm ích kỉ của mình. Nhưng rồi lại vẫn chỉ biết vòi vĩnh: Mẹ nấu xôi đỗ đen đi, các bạn con chỉ thích ăn xôi mẹ nấu…
Tôi vẫn gọi đó là món quà mùa thu. Hương thơm của nếp, vị bùi của đỗ quấn quyện trong lá sen cuối mùa ngào ngạt như cố dành dụm chút tinh hoa cuối cùng của mình dâng đời. Mở gói xôi ra mà như thấy cả dư vị ấm áp của đất trời nhân gian.
Ấy là màu tím sậm của hạt nếp, không tím miên man thanh nhã như cánh bằng lăng trước sân kí túc xá, mà tím đậm đà lắng sâu. Ấy là những hạt đỗ nhỏ xíu bở tơi như mỉm cười. Và cái lá sen già nâu xuộm bao bọc sum vầy, gói ghém hàng ngàn nụ cười bí ẩn.
Nhẩn nha hít hà, thấy mùa thu dồn tụ cả trong gói xôi ấm nồng ấy. Ấm áp như bàn tay gầy guộc tảo tần của mẹ . Vấn vít thơm nồng như cảm giác miên mải mênh mang của nắng đủ độ nồng, gió đủ độ thanh giữa đất trời tháng Tám…
Gói xôi mở ra, thơm lừng, mỗi đứa cầm một cái thìa cùng xúc ăn chung. Những câu chuyện rôm rả không đầu không cuối. Đâu chỉ là việc đỡ một bữa tối của đám sinh viên nghèo, đùm xôi ấy làm cô bạn cùng phòng rưng rức nhớ quê, nhớ mẹ.
Chợt nhận ra đó không chỉ là một món ăn. Đó là cả niềm hạnh phúc thân thương mà chỉ ai không còn mẹ, không còn được tận hưởng sự chăm chút gói ghém dụm dành mới thấy quý giá biết bao! Và tôi ý thức rõ hơn diễm phúc ấy của mình để biết nâng niu trân trọng niềm hạnh phúc ấy hơn.
Ăn hết những hạt xôi cuối cùng, tôi đưa lá sen lên ngang mũi hít hà, như cố tranh thủ tận hưởng nốt cái hương vị ngai ngái nồng ấm ấy. Một cảm giác bâng khuâng tiếc nuối, rõ ràng không phải tiếc đùm xôi mà mẹ cất công làm cả buổi chỉ để lũ bạn của mình giải quyết nhanh trong vài phút. Mà tiếc một điều gì đó như cái cảm giác biết nhiều điều đang trôi qua trước mắt mà không thể nào níu giữ lại được.
Mùa thu sẽ lại qua nhanh. Lần tới về nhà, lá sen biết đâu đã vàng rạc rã, gục xuống những thân khô quắt, chẳng thể dùng để gói xôi được nữa. Thời sinh viên, tuổi thanh xuân của chúng tôi cũng sắp qua. Và mẹ còn được bao nhiêu mùa thu để vừa đùm xôi trong lá sen, vừa rỉ rả kể chuyện, căn dặn cách đồ xôi sao cho hạt mọng và mẩy, cách luộc đỗ tới tầm chín mềm mà không vỡ nát, cả cách chọn lá sen già còn đủ độ dẻo, độ nồng!
Thi thoảng tôi vẫn mua xôi bọc lá sen bên những gánh hàng rong của mấy bà bán quà sáng, nhanh gọn và tiện lợi. Nhưng gói xôi ấy chỉ là một bữa sáng vội vã qua đường. Không còn cảm giác háo hức đợi chờ chõ xôi bốc khói, không còn đủ thời gian để hít hà tận hưởng, để tiếc nuối vu vơ.
Mẹ đã già yếu, chẳng nỡ bắt mẹ còng lưng tỉ mẩn chọn từng hạt đỗ, xới từng đùm xôi mà bọc mà gói nữa. Dẫu có tự tay làm cũng không thể gọi lại được hương vị ngày xưa, hương vị của thanh xuân đã qua, mà tiếc, mà nhớ đến nao lòng…