Dòng sông mùa mưa bão, nước cuộn lên, ngầu đục. Đám lục bình cũng rã ra, cuốn theo dòng nước chảy xiết, không còn kết lại thành từng dề nằm nhàn tản trổ hoa nữa. Mùa này, đám trẻ con cũng chỉ dám nhìn theo dòng nước mải miết trôi về phía cửa biển.
Cô em gái miền Tây giọng ngọt trong như buổi mai nắng sớm, ngồi say sưa kể về những kỉ niệm như vừa trôi qua trên dòng sông trước mặt. Con sông nhỏ, giống với rất nhiều những con sông dọc dài khắp mọi miền đất nước gắn với nền nông nghiệp trồng cây lúa nước này. Tuổi thơ bơi lội, tắm giặt, bắt dế, thả diều, lùa đàn trâu bơi qua sông trong buổi chiều nắng xế,…
Bao câu chuyện hằn in lên tháng ngày, bên dòng sông nhỏ của em. Em đã được sinh ra bên dòng sông ấy, và cho đến khi đã làm mẹ của những đứa trẻ, em vẫn gắn bó với xóm nhỏ bên sông.
Gương mặt em ngời lên khi nhắc lại những kỉ niệm tuổi thơ, nhưng ánh mắt dường như thoảng qua nỗi niềm tiếc nuối, vì mọi thứ đã không còn như xưa nữa, cả dòng sông bên nhà cũng vậy. Nỗi niềm tiếc nuối như rót cả sang tôi, đục ngầu một đêm trăng bàng bạc.
Bao nhiêu đứa trẻ đã được sinh ra bên những dòng sông? Rồi ngấm vị cá tôm trai hến nước phù sa mà nên vóc dáng? Hẳn là nhiều lắm. Cái chất sông nước chẳng lẫn vào đâu được nếu một lần tinh ý ngồi bên nghe họ nói chuyện.
Dông dài rồi thể nào cũng kể “chuyện xưa”, những chuyện vừa trải qua đó, mà như đã từng cũ xưa hàng thế kỉ. Sông trôi đi, người lớn theo năm tháng. Chuyện cũ ở lại thành những kỉ niệm. Những đứa trẻ sinh ra từ miền sông nước, hào sảng và rộng rãi như tấm lòng của những con sông, ăm ắp phù sa sau mỗi mùa bão lũ.
Ai đó đã từng ví đời sông chẳng khác gì cuộc đời của một con người. Cũng bắt đầu từ cội nguồn tạo thành dòng chảy, rồi băng qua núi cao vực sâu, xuôi về miền đồng bằng, cuối cùng là hòa mình vào biển cả. Trên cái hành trình đầy nhọc nhằn của một đời sông, có đoạn phải uốn mình quanh co vòng vèo qua ghềnh thác, đoạn lại phẳng lặng thong dong trôi thanh thản trên ruộng đồng. Chỗ ghềnh thác, sông tạo nên cảnh đẹp; nơi bằng phẳng, sông cho cá cho tôm, sông bồi đắp phù sa thành bãi bờ ruộng đồng tươi tốt nuôi sống nghìn đời. Lịch sử đã ghi danh những nền văn minh rực rỡ nhất của loài người ở lưu vực những con sông rộng lớn. Đó chẳng phải là những minh chứng đẹp đẽ nhất cho những đời sông hay sao?! Một đời sông luôn là những tháng ngày mải miết chảy trôi, đem nguồn nước mát lành cho cây cối, mùa màng. Một dòng sông ngừng chảy sẽ là một dòng sông chết, chẳng còn chút giá trị tự thân, và rồi sẽ tự mình xóa tên mình. Những con sông, phải chăng vì thế, mà cần mẫn ngày đêm, lúc lặng lẽ, khi dữ dội, lúc hiền hòa, khi hung bạo, tạo nên những dòng chảy luân chuyển không ngừng.
Mùa mưa bão mỗi năm lại về. Bao đời bám sông, bấy nhiêu đời vui buồn cùng sông nước. Tiếng khua lốc cốc gõ nhịp mạn thuyền của người đánh lưới như còn vẳng vào những buổi “tôm chạng vạng, cá rạng đông”. Những con sông như tấm lòng người mẹ thảo thơm, oằn mình đi qua mùa bão lũ, để rồi đắp bồi thêm phù sa cho bờ bãi. Từ bờ bãi, lúa ngô khoai sắn lại mướt xanh bao nẻo đời chất đầy hi vọng. Từ bờ bãi, những mùa hoa hò hẹn lại mê mải bừng lên như nắng mai hừng khẽ. Từ bờ bãi, những cánh diều chở theo tiếng sáo vi vút giữa tầng xanh gió nhẹ mảnh vương vào chiều.
Tôi ngồi bên này sông Pô Cô, mải mê nhìn theo chiếc thuyền độc mộc men chầm chậm ven bờ phía bên kia sông, khi hoàng hôn chạng vạng. Phía bên kia sông là nước bạn. Con sông là ranh giới giữa hai đất nước. Tôi thấy người đánh cá trên chiếc thuyền độc mộc, cũng giống hệt như tất cả những người mưu sinh trên sông nước mà tôi đã gặp. Cũng những thao tác thả lưới, thu lưới nhanh gọn, cũng một cách gõ nhịp mái chèo lốc cốc vào mạn thuyền. Bên này sông là đất nước tôi, bên kia sông là một đất nước khác. Nhưng chắc hẳn dòng sông chẳng hề biết mình đang mang cái nhiệm vụ “ranh giới” đó. Nó cứ mải miết chảy qua thác ghềnh, chảy qua đồng ruộng, chảy qua tháng năm, rồi chắt chiu phù sa đắp bồi cho bờ bãi, rồi sinh thêm cá tôm, thảo thơm như tấm lòng một người mẹ.
Chuyện về những dòng sông chắp vá rạc rời. Dòng sông nơi tôi đã sinh ra. Dòng sông tháng năm mát lành vỗ về tôi vượt qua những khúc quanh gập ghềnh đầy bất trắc. Dòng sông oằn mình chảy ngược tự nhiên với khát khao cuối cùng được hòa mình vào với biển. Dòng sông tuổi thơ của cô em miền Tây rót vào tôi một đêm trăng đục ngầu nuối tiếc… Làm sao tôi nhớ hết những dòng sông có tên và không tên mà mình đã gặp trên rất nhiều chặng hành trình. Có chăng, còn lại trong tôi là những dòng chảy cần mẫn ngày đêm, lúc lặng lẽ, khi dữ dội, lúc hiền hòa, khi hung bạo. Đó là sự luân chuyển không ngừng, làm nên những đời sông chảy mãi.