Trong nhiều đêm chập chờn thức ngủ, tôi thấy mình lơ lửng giữa những vầng sáng le lói của ngọn đèn dầu. Ánh vàng nhàn nhạt liu riu ấy như một nốt trầm của bản giao hưởng ký ức. Ngân rung, đánh thức chuỗi ngày dài hoài niệm đầy đặn những nồng ấm yêu thương.
Mỗi buổi hoàng hôn, nắng tàn sắp tắt, tiếng côn trùng tỉ tê trong vồng khoai vạt mía, đàn chim đa đa đã rúc vào cánh nhau lim dim gật gù đi vào cơn mê đồng bãi .Tiết giao mùa chuyển từ thu sang đông, đất trời u tịch, trầm mặc. Chỉ vài hồi tắc kè ngập ngừng những âm thanh đều đều như nhịp đếm từ gốc đa cổ thụ là trời đã tối bưng. Lúc đó bọn trẻ thường nôn nóng muốn thắp đèn ngay.
Nhưng mẹ tôi dỗ dành:
– Để tiết kiệm dầu và bấc, phải chờ trời tối hẳn hẵng thắp các con ạ! Đó, mấy nhà hàng xóm cũng chưa đỏ đèn kia mà!
Vậy là, khi ánh hoàng hôn khuất lấp sau dãy lèn đồ sộ xanh sẫm. Khi màn đêm chầm chậm đổ về phía cuối ngày. Khi ánh trăng cuối thu ngọt trong treo lưng chừng núi thì lúc ấy ánh đèn vàng nhạt bắt đầu lấp ló dưới những nếp nhà đơn sơ rêu cũ.
Không hiểu sao, lúc ấy tôi lại có một niềm thú vui là ngồi nhìn mẹ rót dầu vào đèn. Mẹ không dùng phễu mà từng giọt dầu hỏa sánh xanh cứ từ từ chui vào cái cổ đèn nhỏ xíu, không hề chảy ra ngoài một giọt. Bàn tay cẩn trọng của mẹ dạy cho tôi biết nâng niu, san sẻ những điều quý giá giản đơn.
Những hôm thời tiết ẩm ương, mây buồn thiu che mờ mặt nguyệt, dải ngân hà chỉ là một vệt sáng màu trắng mờ xa. Vài con đom đóm lập lòa trên đám cỏ dại. Khoảnh khắc ấy chiếc đèn mới dạn dĩ khoe hết những nồng đượm lung linh. Đèn bình dị, khiêm nhường đèn chẳng bao giờ nỡ để người đời gieo tiếng kiêu căng:
Đèn khoe đèn tỏ hơn trăng
Đèn ra trước gió còn chăng hỡi đèn
( Ca dao)
…Đôi ba bữa, tôi lại sang nhà hàng xóm xin lửa về nhen bếp. Tôi ren rén từng bước một. Tay cầm đèn, tay khum khum che ngọn gió vô tình nhẹ lướt. Ngọn lửa đèn liu điu mà diệu kỳ lan tỏa biết bao nồng đượm ấp iu trong căn bếp ti tách củi khô.Tôi nhớ ngày gieo neo. Ánh đèn sáng rỡ soi tỏa đêm thâu, dõi theo từng đôi chân trần khấp khểnh…Tôi nhớ ngày bão dông. Lũ nhỏ ngồi tót cả lên giường, ôm nhau, mắt dõi ra khung cửa gỗ cũ. Nghe gió thổi ù ù ngoài vườn chuối. Nghe tiếng mái tranh mái rạ xao xác ngả nghiêng.
Trên cái bàn, chiếc đèn nhỏ vẫn kiên trung không tắt. Lặng thầm, nhẫn nại và tận hiến: “Đèn hết dầu đèn cháy tới tim”(Ca dao). Rạng rỡ phản quang qua chiếc chụp thủy tinh tròn vo trong suốt. Soi rõ mấy khuôn mặt bé con ngây ngô đã mang nét âu lo, thấp thỏm. Ánh đèn nhỏ nhoi ấm áp lúc ấy như ngọn đuốc ở cuối đường hầm nhen nhóm trong tôi niềm hy vọng, niềm tin ấu thơ sắt đá. Rằng ngọn đèn vẫn đang tỏa sáng, thứ ánh sáng diệu ảo rực rỡ như ánh cầu vồng sau mưa. Rằng ngọn đèn xua tan nỗi sợ hãi, thắp lên niềm hy vọng, cơn bão sẽ qua ngày mai trời lại sáng.
Bền bỉ, thủy chung trôi theo ngày tháng, có lúc đèn hắt hiu nhạt nhòa, có lúc đèn sáng hồng đậm sâu. Quần tụ vén vun trong tôi một tình yêu đủ lớn với tất thảy những người, những vật mộc mạc gần gũi bên đèn xưa yêu dấu.
Bên ánh đèn dầu, nhập nhoạng bóng côn trùng đêm hoang hoải lượn qua lượn lại lao vào quầng sáng tự kết liễu đời mình trong bản năng mù quáng. Một khoảnh khắc thoáng qua vô thức của thế giới tự nhiên cũng khiến tôi xót xa suy ngẫm. Trong đời người, có những phút giây ta không cưỡng lại được sự cuốn hút mà dẫn đến hành động điên cuồng, nông nổi.
Tôi nhớ có lần nhờ ánh đèn dầu mà chị em tôi phát hiện ra kẻ gian đang thập thò rình rập ngoài hiên, chiếc bóng mờ ám xiên ngang gần chạm mái nhà thâm thấp. Dưới ngọn đèn, cái xấu xa trong mảng tối cuộc sống, đôi khi rõ nét như một thước phim đen trắng.Và bao tình, bao cảnh đẹp nhất trong cuộc đời đã hiện hữu đêm đêm. Hồn tôi ngập tràn hơi ấm từ đốm sáng hắt hiu mà thiêng liêng, kỳ diệu.
Bên đèn, nội tôi tỉ mẩn ngồi đan những tấm tranh bằng lá săng, lá mía để lợp lại chái bếp. Bóng nội đổ dài lên chiếc sân gạch, những thanh tre nhỏ kêu lách tách, những nhành cỏ săng đánh nhịp lào xào. Phía trong nhà tiếng đọc bài ê a của hai thằng cu em, tiếng bố trầm ấm rủ rỉ bày tôi cách giải toán. Con mèo mướp thấy bóng mình tưởng có thêm bạn, chạy qua chạy lại, huơ chân lên bờ vách meo meo.
Bên đèn, mẹ tôi tranh thủ ngồi soạn bài, chấm bài, xong lại đưa thúng lúa mới xay hồi chiều dần sàng nhặt nhạnh. Cái dáng dấp thảo hiền phản chiếu lên bức tường vôi, đẹp như một bức họa. Bức họa của ký ức một thời mưu sinh bần hàn nhưng luôn nhen nhóm những điều dung dị vĩnh cửu, không manh nha sự lụi tàn héo úa.
Tôi đi qua những tháng năm dùi mài đèn sách. Những lần thất bại, những bước trưởng thành luôn có bóng đèn dầu tri kỷ soi chiếu cận kề. Đèn đồng hành cùng tôi trên chặng đường có ngọt bùi và cay đắng, có nước mắt và nụ cười cho đến khi tôi rời quê, rời những kỷ vật thân thương mộc mạc.
Tôi trở thành cô giáo trẻ đi dạy học ở vùng cao. Tuổi thanh xuân lại có cơ duyên gắn bó với ngọn đèn dầu, trọn trịa nét chữ viết tay in trang giáo án. Đã nhiều lần tôi thì thầm hát: “Bên ánh đèn khuya em thức đã bao đêm…”*.Hát mãi cho đến khi ngửi mùi dầu hăng hắc thân quen quẩn quanh trong căn phòng ký túc xá, hối thúc con tim nhớ thương về chuyến tàu ký ức.
Năm tháng qua đi. Điện lưới quốc gia đã bừng sáng khắp mọi miền Tổ quốc. Tôi hạnh phúc tự hào khi ngắm cuộc sống đang biến đổi không ngừng. Vậy nhưng, tôi vẫn chạnh lòng nhớ nhung quầng sáng xưa mà giờ đây chỉ còn trong loáng thoáng đâu đó, trên ban thờ tiên tổ vào những dịp tế bái, giỗ chạp.Trong nhiều đêm chìm đắm giấc mơ quê bát ngát. Tôi lại thấy ánh đèn dầu hiện hữu với hình sắc khi xưa, phả vào bóng đêm những tía lấp lánh như mắt ai thao thức:
Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không tắt
Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ không yên
( Ca dao)
* Lời bài hát “Bài ca người giáo viên nhân dân”( Hoàng Vân)
