Em bảo. Những trận mưa rừng không còn ào ạt, rả rích nuốt ngày, nuốt đêm, không còn đủ sức gieo nỗi kinh hoàng sạt lở. Vạt nắng đã dịu êm dát vàng lên nương lúa, rừng táo mèo đã chuyển màu vàng ong óng, lúc lỉu đầu cành báo mùa quả chín. Anh có lên Y Tý với em không?
Em lại bảo. Gió đã se se lạnh, đuổi dồn làn mây trắng thành dòng sông trôi lãng đãng… Anh có lên Y Tý với em không?
Chợt hồn tôi mơ hồ, hoang hoải xa xôi. Những hoang hoải êm đềm đến tinh khiết của sắc thu đất trời Y Tý. Chùng lòng tôi nhớ lời em.
Anh có lên Y Tý với em không?
Thu đang chín trải vàng màu no ấm
Ruộng bậc thang như cung đàn gió lộng
Cứ dập dìu mây trắng rủ rong chơi …
Tôi đã thấy, hình dáng Y Tý như mảnh trăng non treo bên vách đá chênh vênh lưng trời, nơi địa đầu biên cương Tây Bắc, thuộc huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai. Nơi ấy tiếng Hà Nhì gọi là Y Dỹ nghĩa là mảnh đất nắng mưa bất chợt, mảnh nương mưa dầm ít nắng.
Người ta thi vị gọi là Xứ Mưa. Nắng mưa làm lên trời đất, nhưng dầm mưa dãi nắng lại làm cho cuộc đời nhanh tàn úa. Ở độ cao 2000m trên mực nước biển đã cho Y Tý mát mẻ quanh năm, nhưng mùa đông thì băng phủ tuyết rơi.
Tôi đã nghe, một thuở Y Tý cách biệt bằng vòng vây của núi, của rừng, quạnh hiu và xa ngái. «Bao giờ Y Tý có kem/ Hồng Ngài có điện thì em lầy chàng» câu ca khắc khoải như thánh ca buồn. Bây giờ Y Tý đã khác xưa, nổi như một thiên đường du lịch, bởi phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ và giầu bản sắc dân tộc làm say lòng bao bước chân. Cái bản ngã nguyên thủy mà nay con người đang manh nha tìm lại.
Tôi cũng đã biết, có hai con đường lên Xứ Mưa, qua Mường Vi, Mường Hum, Sàng Ma Sáo rồi vượt rừng cổ thụ nguyên sinh mới chạm vào đất trời Y Tý. Hoặc men theo dòng sông Mẹ đến A Mú Sung, nơi sông Hồng đặt nụ hồn đầu tiên lên vầng trán đất Việt, rồi ngược A Lù, Ngài Thầu ven dòng suối Rồng thiêng biên giới. Cung đường nào cũng đẹp như mơ, cũng đầy gian truân và lòng dũng cảm.
Lời em ngỏ làm bụng anh lửa đốt, cứ nóng lòng rập rịch bàn chân. Để trải nghiệm mơ màng đất lạ, xứ mù sương xa ngái biên cương. Và cũng không chùng chình lâu hơn nữa. Thu đang rót mật, khe khẽ heo may rủ siêu lòng, đủ vững bước vượt gập ghềnh con đường quanh co đại ngàn. Lên với em mùa vàng mây trắng, lên với em mùa nắng mỏng dát sườn non. Một Y Tý trong thực trong mơ, cứ rập rờn thôi thúc lòng nhau.
Ơ lạ chưa! Dòng sông mây thả bùa mê mắc lụt cả thung sâu, như giấu giấc vàng đi đâu mất? Ở lạ chưa! Choản Thẻn nắng hay mưa? mà như ỡm ờ dắt chiều vào trò ú tim đuổi bắt, giấu em vào xanh mắt hồng hoang. Gió vấn vít lòng ta lạc lối hay mây kia vần vũ giao hoan, rừng ríu ran say giấc phiêu bồng.
Ơ kìa nắng! Nắng dồn đuổi bóng, trải sắc vàng xa tít tận chân mây. Cái màu vàng ong óng mướt rừng cây như cổ tích nhuộm nguyên sinh trầm mặc. Bước chân tôi ngập ngừng trên những nấc ruộng bậc thang cánh đồng trĩu hạt, giữa dòng sông mây bồng bềnh mà ngỡ chênh vênh hư, thực.
Ta lâng lâng say màu thu xứ núi, say mắt em chếnh choáng ngọt đắng giọt Sim San. Thứ bùa mê từ tay em gái người Dao chắt lọc, từ bàn tay hương lúa lên men. Thứ rượu bí truyền quyến rũ lạ kỳ, uống từ đầu làng cuối bản vẫn còn thơm, uống một chén như là ngàn chén, uống đã bao năm, miệng vẫn còn thơm, thơm tình em xứ núi mờ sương.
Ơ lạ chưa mắt ai long lanh thế! Bẽn lẽn nụ duyên, vai áo chàm bạc sờn, cái màu xanh rưng rức gái Hà Nhì, như nhốt hồn tôi vào chiều vàng Y Tý, như tẩm ướp sương rơi ấm lạnh biên cương. Bàn chân em lam lũ, bộn bề, bấm từng nấc ruộng bậc thang bên cây cầu Thiên Sinh huyền bí, bấm níu từng nấc cuộc đời của cha ông bao thế hệ đắp xây, vệt chân in trên nền đá địa đầu trong cuộc mưu sinh trầm luân giữ đất.
Tôi đi giữa mùa vàng Y Tý trong nắng, gió, mây, chiều mê mải, trong chập chờn em giấc chiêm bao, em là thiên sứ. Nắng từ Lao Chải, từ Choản Thẻn, từ Phìn Hồ dồn dấu chân xa ngái, từ Hồng Ngài thâm sơn cùng cốc, nơi tiếng họa mi cũng vui lòng người ba tỉnh, hai quốc gia.
Tôi đi trong tiếng thì thầm vọng lên từ đất, tiếng nước non dội về từ thuở cha ông dựng chiến lũy biên thùy. Đi như kẻ mộng du giữa bồng bềnh lúa vàng mây trắng. Mây nhấc bỗng tôi lên như cho phép thần thông, rồi mây lại rút trôi như lũ, ném tôi vào giữa miền hoang sơ, mong manh lạnh gió phương Bắc rập rờn của một thời rừng động đá xô, xương máu cha ông loang đỏ.
Bên tôi những thiếu nữ Mông, Dao, Hà Nhì đang dập dìu giữa biển vàng biên cương bên dòng suối linh thiêng uốn lượn Lũng Pô (Rồng Bố) lời em thủ thỉ như mạnh ngầm đất đai tuôn chảy.
Mạch linh thiêng từ thuở hồng hoang thiên định rạch ròi. Mạch linh thiêng chém đôi ngọn núi, chém đôi dòng nước phân chia cương vực từ đây. Em đưa tôi tơi cây cầu trời bắc (cầu Thiên Sinh) để lòng dân hữu hảo, yêu nhau rào dậu tỏ tường. Em bảo nước có nguồn, rừng có thần, đất đai có thổ công, nay ta gìn giữ.
Tôi lắng nghe những nguồn những mạch ngầm li ti, lích rích chắt ra từ núi Nhìu Cồ San (núi sừng trâu) từ rừng nguyên sinh cổ tích, từ Ngũ Chỉ Sơn cao vút, từ Phong Thổ hoang sơ, từ trập trùng Hoàng Liên Sơn hùng vĩ. Âm thầm nguồn mạch chảy trôi góp những hạt phù sa mỡ màu bồi đắp châu thổ, góp lên dáng hình đất nước nghìn năm.
Ngước nhìn dãy Nhìu Cồ San sừng sững trường thành, những mắt rừng đăm đắm trong nắng ngọt vàng chanh, những mắt rừng không báo giờ tắt. Gió chiều ngân nga câu hát dân ca, cùng người lính quân hàm xanh ngày đêm ba cùng với dân với bản, gìn giữ phên dậu Tổ quốc tôi.
Tôi cố nhanh bước chân kịp theo bóng áo chàm màu xanh xi lâm Hà nhì của mí, của em, của Xa Chu Xe, Tráng A Vụ, Lý Thó Chụ, Lý Thó Xa… những trong veo thiếu nữ Hà Nhì. Cố rướn cao để lưu hình em vào ống kính, chiếc khăn em đội đầu quấn vầng tóc mây như quấn giữ hồn dân tộc. Mây chiều ơi đừng phủ lấp em, nắng vàng ơi đừng nhuộm em vào chiều huyễn hoặc. Chiếc gùi trĩu nặng đôi vai, dây gùi vệt hằn trên trán*, long lanh em ánh mắt Hà Nhì.
Em bén lẽn ngỏ “Về nhà em một chén, một đêm ngủ với Hà Nhì…” Mí cười bí hiểm, cái đầu vẫn gồng gùi chúi phía trước. Lòng tôi bối rồi, trống ngực liên hồi. Chợt se se như hơi lạnh heo may thổi buốt, muốn sẻ san sự nặng nhọc mà sao bất lực.
Theo bước chân em trên con đường sỏi đá, về nơi căn nhà trình tường như hình cây nấm ngộ nghĩnh thân thương. Mí cười răng bóng hạt na, vầng trán mí sạn chai vết dây gùi năm tháng. Mí bảo: tối cha về uống rượu, xem hội Khu Già Già… Em nhìn tôi mắt như có lửa, Tôi vụng về lỡ bước bàn chân.
Ôi Y Tý mùa vàng mây trắng vương vấn đầy vơi. Một Y Tý Xứ Mưa, Xứ Mây, Xứ Nắng, Xứ Nhọc Nhằn, một thế giới hoang sơ cổ tích, một thiên đường trầm mặc trong tôi.
Anh có lên Y Tý với em không?