Những chuyến xe đò

          Việc đi lại từ quê đến phố, vì thế, hết sức khó khăn. Muốn đi, ai cũng phải lo xếp hàng mua vé. Mà tại các bến xe, nhân viên bán vé theo thứ tự ưu tiên: những cán bộ nhà nước, rồi mới đến học sinh, sinh viên và sau cùng mới đến người dân. Người ta muốn đi phải đi tới bến xe thật sớm, có khi trước cả hai, ba giờ đồng hồ, xếp hàng. Sau một hồi sắp hàng chen lấn thì đám sinh viên cũng có được tấm vé ở hàng ghế chót, ngồi sát bình than nóng hầm hập.

          ​Tôi nhớ con đường chính nối thị xã Tam Kỳ (Quảng Nam) với các huyện Tiên Phước, Trà My… thời ấy, mỗi ngày khoảng 4 -5 chuyến xe chạy lên và xuống. Mỗi xe thường có bác tài, bà chủ thu tiền và chàng lơ xe (phụ xe). Tố chất quan trọng của phụ xe là phải lanh lẹ và khỏe mạnh để mời khách lên xuống xe, khiêng chất xếp các loại hàng, đặc biệt những mặt hàng khối lượng nặng như bàn ghế, gạo, các loại gia súc gia cầm và nông sản miền núi, trung du, … Khi chạy qua đoạn đèo dốc hoặc ổ voi ổ gà, xe vồng lắc lư thì vang lên với tiếng heo eng éc, tiếng gà oác, tiếng vịt cạp cạp.

          Mặt khác, tới những đoạn đèo dốc, những anh chàng phụ xe lấm lem nhớp nháp còn kiêm thêm nhiệm vụ… phụ thắng. Là vì các loại xe đò ngày xưa, hệ thống thắng ít đảm bảo, nên khi xe lên dốc, phụ xe phải cầm một đòn kê bằng gỗ hình tam giác vừa bu sau xe, vừa cầm hờ khúc kê để nếu xe tuột thắng thì nhảy xuống kê ngay vào bánh! Nên ngày xưa, những đoạn đường nhiều đèo, dốc thường rất hay xảy ra tai nạn. Kể lại chuyện cách đây vài chục năm, có thể khiến nhiều người rùng mình.

          Dân gian xứ Quảng có câu “Hắn chạy đến Huế rồi!”, để chỉ ước lệ Huế là nơi rất xa trong tưởng tượng (có lẽ do kinh đô triều Nguyễn nơi đây; người ta đi học, đi thi và ra làm quan cũng ở đấy). Tôi đậu Đại học ở “nơi xa nhất” đó. Con đường đi học của tôi từ huyện Tiên Phước, Quảng Nam đến Huế khoảng 200km. Thời sinh viên của tôi gắn liền với những chuyến xe đò và phải đổi xe nhiều chặng mới ra đến cố đô:

Tiên Phước – Tam Kỳ; Tam Kỳ – Đà Nẵng; Đà Nẵng – Huế. Đi mấy chặng từ sáng sớm tới chiều tối mới đến. Những con đèo đã trở thành huyền thoại với bao khúc ngoặt như khuỷu tay: Hải Vân, Phú Gia, Phước Tượng, đối với tụi sinh viên thì chẳng có gì đáng ngại, nhưng với các o các mệ thì nguy hiểm vô cùng. Nhớ mỗi lần xe uốn lượn rẽ ngoặt gấp hoặc chết máy lưng chừng dốc, anh tài phụ nhảy xuống hờ hờ mấy khúc kê gỗ chỗ bánh sau thì mấy mệ liên tục chắp tay niệm Phật.

          Tôi nhớ cái mùi xe than đặc biệt khó tả: mùi mồ hôi, mùi gà vịt, mùi mắm cá các loại cuộn trong sự chật chội của xe. Những lúc say xe, cái mùi ám ảnh khiến người ta dễ bị nôn nhất là bánh mì xíu hòa trong cái mùi tổng hợp đó. Và hiệu ứng lây lan cảm giác say xe là điều nhiều hành khách sợ hãi, đặc biệt lúc xe chật, có khi phải đứng chen chúc vì không còn sự lựa chọn…
​Giờ đây, phương tiện vận tải khá phong phú và chất lượng phục vụ tốt hơn xưa rất nhiều. Tàu hỏa, xe khách, taxi, grab… mọi người tùy điều kiện mà lựa chọn. Việc đi lại cũng khá dễ dàng và không tốn quá nhiều thời gian như xưa. Nhưng những chuyến xe đò ngày trước vẫn đọng lại trong nhiều người cảm xúc đẹp.

          ​Ký ức của chúng ta, đôi khi ánh lên như viên kim cương tỏa ra thứ hào quang vô cùng ấm áp. Hồi ức về những chuyến xe đò một thuở xa xăm chợt hiện về sống động khi ai đó nhắc đến, hay những người luống tuổi, ngồi với nhau bên ấm trà ôn lại chuyện xưa.