Không hiểu vì sao, cứ mỗi độ Đông về ngoài ấy, lòng tôi cứ khắc khoải, bồi hồi. Tôi nhớ năm gian nhà gỗ và góc bếp dựng đầy gốc tre, gốc vễ. Nhớ cây rơm lưng ong mồm bò nhai rút, vương sợi góc sau vườn gà bới thóc bay lên. Mùa đông và nỗi nhớ.
Mùa hanh khô kéo qua ruộng làng Sơn Thượng, Sơn Hạ, Thanh Giang, Đông Thành khiến ruộng bùn cày ải ra da. Lớp da bề mặt quánh quệt, dấu kín mùi bùn sông Yên bao đời bồi đắp. Chỉ khi dân làng tôi lội xuống đồng ì ọp, thế giới bùn lầy mới thức dậy, quện lấm chân người một sắc màu châu thổ mấy nghìn năm.
Mùa Đông, mẹ tôi lội ruộng, ngắm vè, be bờ tát nước, cha tôi kéo bùn từ chỗ cao xuống rãnh máy cày. Chỗ ấy bùn non dày lắm, máy cày chạy qua tạo thành vũng nước sâu. Mạ non thả xuống cứ lút tõm như thả sự sống mong manh vào miệng giếng đầm lầy.
Trước Tết mười mấy ngày, cả làng tôi ra Rọc Núi, Đồng Chùa, Giếng Am, Bờ Lũy bứng mạ non, gánh kìn kìn xuống Đồng Hẳm, Ba Đặc rồi Cây Da Ngã 4, Hốn và Cồn Cát. Cả làng cấy lên xanh kịp độ Xuân về. Tháng Tám hàng năm, trời đẩy nước về quay vòng xối xả, nên ruộng làng chẳng khi nào bằng phẳng. Có chỗ trồi lên cứng da nứt nẻ, chỗ gối đầu vào mép lũy tre xanh, chỗ lại ngập sâu đến tận bắp đùi.
Ngày cuối Đông, trai làng kĩu kịt gánh gồng phân mạ, gái làng đẩy thuyền nan ra đồng làm đất, nhiều trẻ làng trẻo tay thoắt bỗng thành thợ cấy, chạy cái rét căm căm từ lạch Ghép thổi vào.
Chỉ vài ngày đổi công, dọn cỏ, sắc mạ non trải dần theo bóng đổ. Cả cánh đồng bùn lầy, nước lạnh, lúa ấm chân non đợi mùa mới lên dần. Mùa Đông xuống đồng, lưng nhấp nhô và bàn tay tê tái, mẹ tôi bẻ từng viên đất dính dăm ba cây mạ. Đất và cây cứ nhịp nhàng xuống nước, mẹ cấy lên bùn lầy một lối lùi thẳng tắp, ngắn ngay.
Những mùa Đông giáp Tết, mẹ tôi cấy lúa hết đồng cạn Nổ Cống đến đồng sâu Ba Đặc, rồi trồng lạc đồng Dưng, đò Cóc; chựm gốc tre, gốc bạch đàn quanh bếp, chuẩn bị cho nồi bánh chưng đêm cuối năm sùng sục, cho hơi ấm dẻo thơm Xuân đến đủ đầy. Ngày cuối năm trống gió, từng luống lạc nhỏ to được dân làng đánh luống, nghiêng cuốc rạch đều, bỏ phân, khỏa đất và tỉ mỉ cắm mầm cho mùa Hè no ấm tháng Năm sau.
Ăn Tết xong, lúa bén, lạc nảy mầm vài ba lá nhỏ, cả cánh đồng chân núi Nga, núi Vễ đất xám bạc chuyển màu xanh rất lạ, cỏ cây nảy mầm bên làng quê xứ sở, bát ngát cả chân trời sức sống những ngày Xuân. Mùa Đông về trên đồng quê trống gió, cái lạnh hanh heo chuyển màu sắc cỏ, trắng cả con đê đồng Hẳm, đồng Làng.
Những hàng tre, hàng kè lớn tuổi rụt cổ, khom mình, những sắc lá đổi màu chống rét. Bờ rau ngót, chuối tiêu, chuối hột, cây mẹ cây con ngọn né gió bên thềm. Nhớ gót chân lội bùn lầy nứt nẻ, môi khô cọ chết vành da ran rát, áo cũ ru lòng con gió thổi mùa Đông.
Mùa Đông miền Trung, ai cũng giữ cho riêng mình chút hít hà hơi ấm, giữ mấy gốc củi khô và chắt chiu hòn than hồng cháy đỏ, giữ buổi nắng chiều trong ký ức bình yên. Mùa Đông xưa, khoai nướng vùi thơm lừng góc bếp. Thịt Đông mỗi năm chỉ một nồi lủng lẳng, hương vị thơm ngon treo tận tít xà nhà. Mùa dưa cải ngồng, su hào muối xoàng xoạc, vị ngọt chua giòn ngấm cả thời thơ trẻ, ngấm mắt chiều hôm, ngấm tận đến bây giờ. Mùa Đông trên quê hương tôi, nước trên đồng trong lắm, bếp lửa nhen bao hạnh phúc êm đềm.
Trong nỗi nhớ mùa Đông và miền Trung dằng dặc, tôi nghĩ đến cái rét ngập trên phố phường năm ấy. Một chút nhớ riêng cho xứ Bắc ân tình. Hình như, Đê La Thành đã bao mùa lá đổ, Hà Nội mấy lần khăn vắt sang Đông. Ở nơi ấy, con sông xưa vẫn chảy qua lòng thành phố. Sông mở lòng mình đôi bờ soi bóng. Sông trôi nhẹ qua xứ Đoài mây trắng, chở thuyền lá tre về mạn cuối sông Hồng.
Ở nơi con sông quê chảy mãi trong lòng người xa xứ, gió lạnh đầu mùa khẽ tràn về nhắc nhở: Tết nay về luộc bánh ngủ bờ sân! Vẫn biết nơi này phương Nam mây trắng, ngày hôm qua nắng vàng còn vàng rộm – một chút mùa Thu sót lại ở bên đường.
Vẫn biết mùa này ngoài Bắc đầu Đông, còn miền Nam nắng vàng thừa thải. Vẫn biết cuộc đời bóng câu chớp mắt, ngày trôi đi ngang cửa se lòng. Vẫn biết cuộc đời quá ngắn còn nỗi nhớ thì rất dài. Vẫn biết viết vu vơ chẳng thành cơm gạo, nhưng không thể lặng im khi chim bay về tránh rét… Đành gửi nỗi nhớ mơ về mùa Đông ấy đang sang!